Blog o historii ochrony przeciwpożarowej, sprzętu gaśniczego i działalności straży
historia ochrony przeciwpożarowej
historia straży pożarnej
dawny sprzęt techniki pożarniczej
Platforma edukacji w zakresie ochrony ruchomych zabytków techniki pożarniczej i opieki nad tymi zabytkami.
NA SKRÓTY
O PORTALU
PRZEJDŹ DO INNYCH ARTYKUŁÓW
Renowacja sikawki z 1717 r. – pomiędzy sacrum i profanum
Centralne Muzeum Pożarnictwa w Mysłowicach jest instytucją kultury, która już od ponad 40 lat gromadzi i zabezpiecza zabytki i muzealia związane z historią ochrony przeciwpożarowej i techniki pożarniczej. Swoją misję opiera na upowszechnianiu wiedzy o zabytkach i opiece nad tymi zabytkami znajdującymi się w ich środowisku naturalnym czyli z miejsca z którego się wywodzą, ale także w miejscu ekspozycji muzealnej. Edukacja na temat roli zabytku w oparciu o dziedzictwo kulturowe i historyczne opiera się również o prowadzoną w muzeum działalność konserwatorsko-renowacyjną.
Danuta Janakiewicz-Oleksy
Centralne Muzeum Pożarnictwa w Mysłowicach
Z racji typologii i pozyskanych jak do tej pory zbiorów, Centralne Muzeum Pożarnictwa ww. prace prowadzi gównie w oparciu o wiedzę i doświadczenia z zakresu nauk o metalach i drewnie. Czynności, o których mowa prowadzone są w wydziale konserwacji zbiorów CMP i miejscu tj. zaplecza technicznego przystosowanego do tychże czynności. Program metodologii konserwatorskiej obejmuje zespół warsztatowych prac zmierzających do opracowania tzw. studium wykonalności renowacyjnej i restauratorskiej, w którym niejednokrotnie uwzględnia się oprócz stałych wartości użytkowych eksponatów, także ich wartości artystyczne.
W 2004 roku w muzeum w związku z powyższym programem zakończono prace renowatorsko-konserwacyjne związane z odbudową barokowej, czterokołowej sikawki z 1717 r. Ze względu na jej unikatowe walory artystyczne i estetyzujące aspirujące do dzieła sztuki. Jak również aspektów symboliczno-historycznych na podstawie chociażby interpretacji detali architektonicznych występujących na obiekcie kwalifikujemy dziś ten obiekt do zabytków ruchomych klasy O.
Funkcja użytkowa, a także wartościowanie historyczne, dzięki któremu możemy w chwili obecnej dokumentować początki ochrony przeciwpożarowej na ziemiach Śląska, upoważnia nas do twierdzenia iż obiekt ten nie ma sobie równych i to też pod względem wielkości i ciężaru. Pisaliśmy o tym już wielokrotnie m.in. na łamach Przeglądu Pożarniczego z 2010 r. i w Spotkaniach z Zabytkami w 2017 r. Upowszechnianie wiedzy o zabytkach oraz sposobach opieki nad zabytkami jest jednym z najważniejszych celów edukacyjnych Centralnego Muzeum Pożarnictwa.
Budowa i ogólna charakterystyka obiektu
Obiekt posiada zabudowaną dębowo-miedzianą skrzynię pełniącą funkcję zbiornika wodnego połączonego z podłużną dźwignią i mosiężną rurą skrętną. Materiałem wzmacniającym w całej konstrukcji jest również żeliwo, które wraz z detalami snycerskimi (architektonicznymi) stanowi także o formie kowalstwa artystycznego. Całość tego XVIII wiecznego artefaktu osadzona jest na podwoziu czterokołowym i przystosowana do zaprzęgu. Sikawka z 1717 r. w zbiorach CMP historycznie związana jest z Dolnym Śląskiem (ówcześnie Królestwem Czech za panowania Habsburgów), Opactwem Cysterskim z Henrykowa. W 1985 roku została przekazana do muzeum przez Komendę Wojewódzką Straży Pożarnych z Łodzi. Z chwilą przekazania obiekt ten został zakwalifikowany do eksponatów muzealnych i z racji metrykalności i sposobu dawnego użytkowania jest zabytkiem ruchomym techniki przed industrialnej i dziełem sztuki późnego baroku.
Ogólny opis stanu zachowania przed konserwacją
Z chwilą przyjęcia do muzeum obiekt został poddany oględzinom. Sporządzono również dokumentację fotograficzną, a następnie został z ewidencjonowany pod nr inwentarza muzealnego MPM/T/768. W celu określenia znaczenia zabytku i w oparciu o wartościowanie jego dziedzictwa w stosunku do regionu, kraju, Europy i świata założono dla tego obiektu kartę ewidencyjną i przeprowadzono badania z historii powszechnej, historii sztuki i inżynierii techniki przed industrialnej tj. XVIII wiecznej ochrony przeciwpożarowej - działalności sprzętów i narzędzi. Inwentaryzacja obiektu. tym samym upoważniła do dokonania wstępnej oceny jego stanu zachowania przed konserwacją.Przeprowadzając oględziny eksponatu nie zauważono by obiekt kiedykolwiek przechodził wcześniejsze renowacje. Nie odnotowano ingerencji w zabytkową tkankę. Nie zauważono też dodatkowych nawarstwień, odkształceń czy deformacji. Eksponat pomimo złego stanu zachowania pozostał obiektem oryginalnym. Zły stan zachowania sikawki w dużej mierze dotyczył struktury drewnianej, głównie detali snycerskich. Drewno było wyschnięte co powodowało jego kurczenie, wypaczenie i liczne pęknięcia.
Żeliwo i metale kolorowe (mosiądz i miedź) miały nie stanowić problemu w przyszłych pracach konserwatorskich i renowacyjnych, tym bardziej też, że muzeum posiada doświadczenie w pracy z tymi materiałami opierając swoją działalność na XIX wiecznych odlewach i tłoczeniach mechanizmów sikawkowych i ich części składowych. Metale, o których mowa po części posiadały ślady korozji. W dalszym postępowaniu należało zabezpieczyć ww. przed dalszymi uszkodzeniami mechanicznymi.
Szczegółowy opis stanu zachowania obiektu przed konserwacją
Przy zbiorniku obiektu brakowało poprzecznej drewnianej belki. Przednie drewniane zawieszenie oraz wszelkie ich łączenia w tym podłużną belką nie były stabilne i charakteryzowały się licznymi ubytkami w materii. W ogólnym stanie drewno było zgniłe i popękane. Ozdobne żurawie, kolumna stanowiąca zwieńczenie, a także putto i medaliony z łacińskimi inskrypcjami – artystycznie rzeźbione detale w ogólnym zarysie i kształcie były zdeformowane i z ubytkami. Piasty w kolach uległy zniszczeniu. Elementy metalowe żeliwne pokryte zaś były patyną.
Wstępne założenia konserwatorskie i renowacyjne
Celem wydziału konserwacji zbiorów Centralnego Muzeum Pożarnictwa w Mysłowicach po wstępnej ocenie stanu zachowania sikawki z 1717 r. było podjęcie działań w kierunku adaptacji, konserwacji i renowacji ww. obiektu. W tym celu należało opracować program i stworzyć dokumentację konserwatorską. Przy założeniach konserwatorskich chodziło o wykonanie wstępnych czynności o charakterze zachowawczym polegających głównie na zabezpieczeniu, oczyszczeniu i wzmocnieniu materiałów z których obiekt ten zbudowano, a także zminimalizowanie procesu jego destrukcji.Przy założeniach renowacyjnych chodziło w pierwszej kolejności o przywrócenie, a następnie utrzymanie stałej funkcji estetyzującej ponieważ obiekt na długo jeszcze przed renowacją pomimo wielu ubytków w tkance zabytkowej spełniał funkcję artystyczną. Czynności renowacyjne zatem zakładały uzupełnienie wszelkich ubytków. W powyższych pracach brano również pod uwagę dokonanie czynności restauratorskich mających przywrócić obiektowi jego pierwotną formę, a przynajmniej zbliżyć się do niej uwzględniając funkcję użytkową tj. działania technicznego w zakresie dawnej ochrony przeciwpożarowej. Przywrócenie pierwotnej formy łączyło się także z drobnymi pracami rekonstrukcyjnymi tzw. częściowymi, które nie zaburzałyby ogólnej formy obiektu i jego późniejszej waloryzacji, upublicznieniu, eksponowaniu i edukacji. W muzeum podjęto decyzję, że metodą rekonstrukcji w odbudowie sikawki z 1717 r. będzie anastyloza ponieważ dobrze były nam znane materiały z których budowano mechanizmy sikawkowe wraz z ich zabudową. Badania archiwalne na temat materiałoznawstwa co prawda oparte były na obiektach XIX wiecznych tj. sikawkach na podwoziu kołowym i podstawie przenośnej, niemniej jednak oryginalność poszczególnych części i elementów składowych w sposobie odlewnictwa metali kolorowych i dalszego ich przetworzenia była niezmienna. Dotyczyło to również drewna. Własności mechaniczne, struktura, faktura ww. materiału odpowiadały tym samym XIX wiecznym obiektom. Głównym założeniem konserwacji obiektów i części metalowych było oczyścić je jedynie z wierzchniej warstwy zanieczyszczeń i dokonać odtłuszczenia alkoholem etylowym.
Opis stanu zachowania obiektu po konserwacji
Obiekt w chwili obecnej znajduje się na ekspozycji stałej muzeum i w pełni jest udostępniony dla zwiedzających. Pomieszczenie ekspozycyjne posiada odpowiednie warunki wilgotności i temperatury, a także odpowiednie zabezpieczenia przeciwpożarowe. Na bieżąco monitoruje się również jego stan zachowania i co jakiś czas przeprowadza w tym celu profilaktykę konserwatorską. Stan zachowania po konserwacji ocenia się na dobry – stabilny. Nie odnotowano żadnych uszkodzeń, zniszczeń i naruszeń w jego zabytkowej tkance.
Wnioski
Sikawka zaprzęgowa z 1717 r. w zbiorach CMP stanowi o dziedzictwie kulturowym postrzeganym jako element rozwoju edukacyjnego i tożsamości społecznej nie tylko w regionie czy kraju, ale w całej Europie. Jej konserwacja i renowacja jest rewitalizacją oryginalnego i autentycznego pomnikowego dzieła sztuki, które to dzieło niegdyś spełniało także funkcję użytkową.
Literatura:
[1] D. Janakiewicz „Zaproszenie do Mysłowic [w:] Spotkania z Zabytkami nr 7-8/2017 r.
Drodzy Czytelnicy Historypoż! To jest już drugi mój artykuł o sikawce z 1717 r. Na blogu chciałabym podziękować głównemu konserwatorowi tego obiektu, którym jest Jan Dziuban z wydziału konserwacji zbiorów Centralnego Muzeum Pożarnictwa w Mysłowicach. Janku dziękuję Ci za tę trudną pracę jaką włożyłeś w to dzieło.
d.j. {CMP]
Redakcja Historypoż poszukuje informacji na temat zakładowej straży pożarnej nieistniejącej już Elektrowni I w Jaworznie na Górnym Śląsku.
Copyright 2022. HISTORYPOŻ&MUZEOPOŻ. Wszelkie prawa zastrzeżone.