Blog o historii ochrony przeciwpożarowej, sprzętu gaśniczego i działalności straży
historia ochrony przeciwpożarowej
historia straży pożarnej
dawny sprzęt techniki pożarniczej
Platforma edukacji w zakresie ochrony ruchomych zabytków techniki pożarniczej i opieki nad tymi zabytkami.
NA SKRÓTY
O PORTALU
Szparunek porządkuje – ornament zdobi
Wyznaczał pole dla ornamentu i nie konkurował z nim. Najczęściej występował wzdłuż krawędzi metalowych lub drewnianych podkreślając ich obrys i geometrię. Co to właściwie oznaczało, jaką pełnił funkcję i jaką pełni obecnie podczas współczesnej identyfikacji dzieł rzemiosła i późniejszych zabytków techniki w tym również pożarniczej ? O tym wszystkim przeczytacie w tym artykule.
Danuta Janakiewicz-Oleksy
Centralne Muzeum Pożarnictwa w Mysłowicach
Temat i treść tego tekstu nawiązuje do konferencji muzealnej poświęconej konserwacji i renowacji dawnego sprzętu pożarniczego. Przypomnę, że wydarzenie to odbyło się w kwietniu 2025 r. w Centralnym Muzeum Pożarnictwa w Mysłowicach. Tak więc podsumowując: na lamach bloga pod koniec stycznia 2026, pojawi się artykuł o rodzajach i szkodliwości farb na dawnym strażackim taborze.
PRZEJDŹ DO INNYCH ARTYKUŁÓW
W kolejnych miesiącach opublikuję tekst na temat sposobów ich usuwania. Na blogu pojawi się także materiał o kalkomanii i metodzie zabezpieczenia jej przed dalszą degradacją.
Podporządkowany technice
Szparunek malarski jako słowo uważam za określenie czysto potoczne o znaczeniu technicznym, które wpisało się w XIX wieku do żargonowego języka rzemieślników. Dokonywanie czynności szparowania odnajdujemy w opisach robót budowlanych, a także w pracach stolarskich i malarskich. Wszystkie czynności zaś odpowiadające dzisiejszemu pojęciu szparowania, występujące w źródłach sprzed XIX wieku, określane były innymi nazwami opisowymi, takimi jak wypełnianie szczelin, uszczelnianie, kitowanie, fugowanie lub zaprawianie, w zależności od kontekstu technologicznego i użytego materiału.Szparunek stanowią cienkie linie malarskie, natomiast ornamentyka obejmuje różnorodne motywy dekoracyjne, mniej lub bardziej rozbudowane w swoim założeniu formalnym. Na artefaktach i technofaktach szparunek pozostaje elementem obecnym nawet wówczas, gdy ornament ulega zanikowi. Porządkował on przestrzeń dekoracyjną jeszcze przed pojawieniem się ornamentu, poprzez geometryczne wydzielenie obszarów powierzchni w taki sposób, aby ornamentyka mogła zostać umiejscowiona w centralnej części pola. Należy przy tym pamiętać, że nie na wszystkich obiektach, które współcześnie uznajemy za zabytkowe, tego rodzaju elementy plastycznego wzornictwa były pierwotnie stosowane.
Na strażackiej sikawce
W celu opisania charakterystyki szparunku i techniki szparowania na zabytkach techniki pożarniczej w tym obiektach z okresu dwudziestolecia międzywojennego wybrałam za przykład sikawkę przenośną typu „Tryumf” Fabryki Narzędzi Pożarniczych Strażak z Warszawy. (Zobacz multimedia i powiększ obraz).
Szparunek wykonano w kolorystyce żółci imitującej złocenie doskonale kontrastującej z czerwienią konstrukcji. Linie zostały poprowadzone symetrycznie wzdłuż dźwigni pompy. Występują również na korpusie. Optycznie pomniejszają ciężar pompy. Szparunek został wykonany pędzlem (ręcznie). Ze zdjęcia nie jestem wstanie stwierdzić, czy jest oryginalny czy wtórny, ale w przypadku tego opisu nie ma to większego znaczenia. Zakładam, że oryginalne szparowanie powinno być zastosowane przy użyciu farb olejnych lub lakieru ołowiowego. Wyobrażam sobie, że pędzel nie był prowadzony pionowo lecz pod kątem. Szerokość linii regulowana była naciskiem palców, a nie ilością farby. Linie były podwójne lub nawet potrójne. Należy pamiętać, że czynności szparowania na podobnych obiektach wykonywano zawsze na samym końcu.
Ślad w szczelinie
Z punktu widzenia technicznego szparunek malarski był rozwiązaniem powszechnym, pełniącym przede wszystkim funkcję użytkowo-ochronną, a dopiero w późniejszym okresie także estetyczną. Stosowany był szeroko w zabytkach techniki, gdzie jego zadaniem było m.in. maskowanie nierówności nitów, lutów oraz zakładek blach. Szparunek uszczelniał krawędzie i miejsca łączeń, ograniczał podciekanie wilgoci oraz spowalniał rozwój korozji na rantach i w szczelinach konstrukcyjnych.
Z punktu widzenia konserwatorskiego szparunek stanowi oryginalną technologię praktyk rzemiosła i techniki, będącą integralną częścią konstrukcji obiektu. Jako taki powinien być zachowywany, a w uzasadnionych przypadkach także przywracany, jeśli historycznie występował na danym obiekcie.Stwierdzenie pojawiające się w artykule, że szparunek pozostaje zawsze, nawet gdy ornament zanika, odnosi się do jego konstrukcyjnego charakteru. W przeciwieństwie do warstw dekoracyjnych, które mogą ulec zatarciu lub całkowitemu zanikowi, szparunek pozostawia trwałe, fizyczne ślady w szczelinach i stykach materiałów, z których wykonano obiekt. Jego obecność jest więc czytelna.
Literatura:
[1] Władysław Ślesiński, Techniki malarskie. Spoiwa mineralne, wyd. Arkady, Warszawa 1983 r.
Redakcja Historypoż poszukuje informacji na temat zakładowej straży pożarnej nieistniejącej już Elektrowni I w Jaworznie na Górnym Śląsku.
Copyright 2022. HISTORYPOŻ&MUZEOPOŻ. Wszelkie prawa zastrzeżone.